Wanhoop, shock, boosheid en verdriet. Het leek even of alle emoties in een keer kwam op de gezichten bij de verschillende ondernemers op vrijdag 17 februari. Wat een vredig protest moest zijn, is een uit de hand gelopen plunder- en rovers festijn geworden.
Lau kijkt met lede ogen toe, hoe het glas van al zijn vitrinekasten zijn kapot geslagen en zijn voorraad, van wat nog over is, overhoop ligt. Hij woont al twintig jaar in Suriname en maakt dit voor het eerst mee. Zijn cellshop in de Suriname Times Mall ligt helemaal overhoop door de plunderaars. “Ala sani gwe. Mi klari keba. Mi wroko tranga nownow mi no habi neks moro”, zegt Lau verslagen. Hij wilt verder geen commentaar geven en loopt weg. Van wat er nog over is, geeft hij als een bezeten man weg. “Ik kan geen voorraad meer kopen. Ik heb zoveel schulden. Ik ben gewoon klaar. Laten ze maar nemen wat ze willen.” Dit was dus vrijdagavond, toen iedereen vol ongeloof reageerde. Nu maandag staan mensen voor een gesloten unit, helemaal leeg en op slot. Lau heeft dus woord bij daad gezet en is weg gegaan.
Verder in de mall staat zijn concurrent, West Coast Cellshop maandagochtend alle scherven te vegen. Glazenkasten en ramen zijn nog ingebroken en de eigenaar start eindelijk met zijn grote schoonmaak. Hij woont al acht jaren in Suriname en zegt dit ook voor het eerst te hebben meegemaakt. “San mi musu du? Mi go krin en opo baka”, zegt de West Coast Cellshop eigenaar. Voor hem is er geen ander uitweg dan opruimen en zo snel als mogelijk starten. Hij maakt een schatting en ziet dat meer dan US$ 15.000 aan voorraad is geplunderd uit zijn winkel. De beelden van de ravage en plunder heeft hij gelukkig op beeld en heeft ze reeds overgedragen aan de politie. Hij gelooft echter niet dat hij zijn voorraad terug zal krijgen. “Mi no sabi ef’ mi kisi baka, maar mi go opo baka”, zegt hij duidelijk.
Verder op is nog een andere Chinese ondernemer die meer dan US$ 20.000 aan parfums en andere spullen kwijt is. Hij was vrijdagavond helemaal niet te spreken, nadat plunderaars een ravage aangerichtte. Maandagochtend leek hij het zowat een plek te hebben gegeven, maar hij weet niet wanneer de zaak weer open gaat.
Behalve de ondernemers waren de werknemers ook overstuur. Kort na de rellen en plundering vrijdag, stond een vrouw te huilen op de gang. Ze werkt in een schoenenzaak in de mall, die ook is leeggeplunderd. Ze is geen eigenaar maar voelt ook keihard mee. “Ik ben geen winkeleigenaar maar werk gewoon in een winkel, ik vrees dat ik straks geen baan zal hebben”, zegt zij huilend.
Mall Manager Manuel zegt dat hij begrip heeft voor mensen die willen opkomen voor hun recht en willen protesteren, maar keurt het plunderen en vernielen ten zeerste af. “Het is afkeurenswaardig, eenieder heeft recht om op te komen voor zijn belangen maar wanneer we dit in ons land meemaken, zeg ik dat het afkeurenswaardig is”, zegt Manuel.
De minister van Justitie en Politie, Kenneth Amoksi zegt dat de rellen een gecoördineerde actie is die is uitgevoerd door relschoppers en plunderaars. “Ik kan geen andere conclusie trekken uit de analyse die wij hebben gemaakt”, zegt Amoksi tijdens de eerste persconferentie. Uit verschillende beelden die nu viraal gaan op social media, leek dat er ook op, zei de bewindsman.. Uit eigen observatie en gesprekken met enkele autoriteiten leek het werkelijk op een geplande actie. “De mensen zijn gekomen en hebben alle dure spullen gepakt, die goedkope spullen hebben zij laten liggen”, zegt een agent die vrijdagavond in de Times Mall was.
Dat ondernemers in Suriname veerkracht hebben is duidelijk te merken aan de bedrijvigheid die te merken was. In de verschillende units werden de overgebleven voorraden geïnventariseerd. Men startte met reparatiewerkzaamheden en de kapotgeslagen etalageglazen zijn nu dus dichtgemetseld met cement. “Het leven moet doorgaan je kan niet anders. Je kan verdriet hebben, maar die hossel gaat verder”, zegt een van de metselaars die het heel weekend door heeft gewerkt.
De binnenstad wordt sinds zaterdag middels patrouilles bewaakt door politie en militairen. Humphrey Tjin Liep Sjie, adviseur bij Juspol zegt dat er opdracht is gegeven om ‘anders op te treden’. Dat is duidelijk te zien aan de wapens die worden gedragen door de autoriteiten die de rondes doen.
Er heerst ondanks de duidelijke aanwezigheid van gewapende machten nog steeds een duidelijke angst bij de ondernemers in de binnenstad. Waar de regering zondagavond bekendmaakte dat zij zo snel willen overgaan tot normalisatie, waren nog veel winkels in de binnenstad gesloten. Sporen van de rellen zijn nog op enkele plekken te merken, gebroken hangers en scherven zijn nog te zien. Buiten de binnenstad leek het alsof er nooit rellen zijn geweest, de winkels zijn normaal open. Bepaalde winkelzaken verkopen nog uit voorzorg producten achter de tralies.
Volgens de voorzitter van de Winkeliers en Ondernemers Vereniging in Suriname (WOVS), Gretl Wolfram is de schade nu al groter dan US$ 1 miljoen. “We zijn nog druk bezig de schade te inventariseren, samen met de SCUA, maar het is nu zeker over de US$ 1 miljoen. We vermoeden dat het miljoenen zal worden”, zegt Wolfram. De regering heeft tijdens de persconferentie aangegeven dat zij helaas de schade niet kunnen vergoeden, tenzij die verzekerd zijn. De regering kijkt wel naar een mogelijk ondersteuning die zij kunnen aanbieden aan de ondernemers. “Wij zelf weten niet wat dit zal inhouden en hoeveel ondersteuning we zouden krijgen, dus wij kijken ook ernaar uit. Wat wel is gestart vanuit Volksgezondheid, is dat ondernemers gebruik kunnen maken van psychologische begeleiding indien zij die nodig hebben. Het is best traumatisch voor enkelen van hen geweest”, zegt Wolfram.
De WOVS-voorzitter zegt dat er gesprekken zijn geweest met de regering over de schade en de vervolgstappen en of de veiligheid van de ondernemers is gegarandeerd. Wolfram zegt dat vele ondernemers nog steeds met een soort angst leven dat er zij elk moment weer een telefoontje kunnen krijgen dat er weer wordt ingebroken. Vele bedrijvenorganisaties hebben in hun berichtgeving duidelijk aangegeven dat de regering heeft gefaald als het gaat om veiligheid. Minister Amoksi wijt het niet ‘snel optreden’ van de autoriteiten aan het feit dat de speciale eenheden niet beschikken over de juiste attributen. “Ik weet eerlijk niet wat ik hierover moet zeggen. Er is dus behalve niet op tijd gehandeld, ook geen juiste equipement voor de speciale eenheden”, zegt Wolfram die het ook niet kon geloven.
Of de ondernemers nog hoop hebben is voor Wolfram moeilijk te zeggen. Behalve de schade die zij hebben geleden, moeten veel ondernemers ook dealen met de alsmaar afnemende koopkracht. “Het is dus nu even kijken wat er gaat gebeuren, maar het leven moet gewoon door.”
