Journalisten blikken terug op 17 februari: “Ik verwachtte een impact, maar niet dat het zou ontsporen”

Beelden van mensen die winkels aan het plunderen waren en mannen die molotov cocktails aan het maken waren. Er was duidelijk sprake van chaos, en het was te merken dat de mensen moe waren van de regering die maar niet luisterde en maar zware maatregelen bleef doorvoeren ondanks de noodkreet van de samenleving. Maar tussen al de mensen hebben journalisten ondanks alle gevaren toch hun werk gedaan. Samen met hun blikken we terug op 17 februari 2023.

Verwachtingen journalisten

“Ik verwachtte wel een impact, maar niet dat het zou ontsporen”, zegt Valerie Fris, die als journalist de rellen heeft moeten verslaan voor de Ware Tijd. Er waren geruchten en ook beelden dat Pakkitow in de verschillende buurten zou zijn geweest om mensen te mobiliseren. Fris had de activist vlak voor de geplande protestacties op 17 februari geïnterviewd. “Hij had inderdaad laten blijken dat hij veel mensen achter zich had en een deel van de vakbeweging, sociale groepen en maatschappelijke groepen. Ik kreeg toen het gevoel dat de protestactie inderdaad een impact zou hebben en dat het een groot protest zou worden. Maar ik had niet verwacht dat het zo zou ontsporen”, blikt Fris terug.

Voor Samuel Blankendal, Journalist van ABC, was 17 februari gebruikt om een duidelijk signaal naar de regering te sturen, omdat het volk toen de volle laag kreeg van de maatregelen die ze moest treffen. “Als het goed is, was die dag zelfs ook nog de brandstofprijs verhoogd”, merkt Blankendal op. Achteraf bekeken zegt Blankendal dat er wel een bepaalde sfeer was waardoor de situatie mogelijk zou kunnen ontaarden. “Als ik terugkijk naar de beelden en interviews deden mensen uitlatingen daags voor het grote protest. In bepaalde buurten kon je vooral merken dat ze de man van de straat aan het woord lieten, maar als interviewer moet je weten dat je meteen moet corrigeren als er bepaalde uitspraken worden gedaan”, is Blankendal zijn mening. Uitspraken zoals ‘Ef’ a musu bos, mek’ a bos kon bron a her’ foto’ hadden meteen gecorrigeerd moeten worden “Want we zijn niet daarmee bezig”, geeft Blankendal duidelijk aan.

Het was niet vreemd voor Ryean La Rose, freelancejournalist, dat zaken zijn ontaard tijdens de protestacties. “Het was in het begin van de nieuwe maatregelen die werden afgekondigd, alles werd duurder en subsidies werden afgebouwd. Ergens had ik wel verwacht dat er rellen zouden zijn, omdat de spanning te merken was binnen de samenleving”, zegt La Rose. Dat de regering geen gehoor gaf aan de samenleving, heeft de emmer doen overlopen. “Het was een kwestie van tijd en de tijd was op 17 februari aangebroken.” Ondanks de spanning had La Rose toch gehoopt dat er geen rellen zouden uitbreken.

Vishmohanie Thomas, hoofdredacteur van Suriname Herald, was zelf ook op het Onafhankelijkheidsplein op 17 februari, zij had niet verwacht dat het zo zou ontaarden. “Surinamers staan bekend als vreedzame protesteerders. Meestal worden er leuzen geroepen en wordt er zelfs gedanst, maar als ik terugkijk, had ik dat nooit verwacht omdat het niet in onze aard is als Surinamers.”

Onveilig gevoel

Blankendal vindt dat de autoriteiten de uitspraken toen al serieus hadden moeten nemen in verband met een betere voorbereiding en mogelijke risicoanalyses die gedaan zouden moeten worden. Blankendal was zelf ook bij het parlement waar een groot deel van de protestactie heeft plaatsgevonden. “Het begon vrij goed. Tegen een uur of 12 was ik live op de radio bij ABC om verslag te doen tijdens onze reguliere uitzending en ineens hoor je schoten en ik hoor van mijn collega binnen ‘Sam kom direct naar binnen, we horen schoten!'” Ondanks de oproep van zijn collega is Blankendal toch doorgegaan met verslag doen van de chaos die toen was uitgebroken. “Ik ben blijven volgen wat gebeurde, het was helemaal niet mooi.”  Volgens de observaties van Blankendal werd kort nadat de chaos uitbrak geroepen door Pakkitow ‘Dat unu no kon fu den’ sani disi djaso. We zijn gekomen voor een vreedzaam protest’. “Dat heeft hij wel gedaan”, merkt de ABC-journalist op.

Het was voor La Rose de eerste keer dat hij zich zo onveilig heeft gevoeld bij het uitvoeren van zijn werk als journalist. “Ik heb me nooit zo onveilig gevoeld om mijn werk te doen als op 17 februari”, denkt La Rose terug. Hij en andere journalisten kregen ook kritiek geleverd naar journalisten. Dagen voor de protestactie en zelfs daarna worden er nog scherpe opmerkingen gemaakt naar journalisten, volgens La Rose zijn gevoel. “Er wordt heel veel kritiek geleverd op de manier hoe we ons werk uitvoeren en wordt veel commentaar geleverd terwijl mensen niet weten wat we precies aan het doen zijn”, geeft La Rose mee.

Voor Blankendal begonnen de escalaties kort nadat er schoten werden gelost bij het DNA-gebouw. Dat was voor hem een moment om even na te gaan welke kant hij op moest. Behalve dat er schoten werden gelost werd er ook met stenen gegooid naar het DNA-gebouw. Desondanks bleef Blankendal vastleggen. “Er gaat een soort adrenaline door je heen om vast te leggen wat je kunt en tegelijkertijd veilig te blijven.” Voor een betere ‘crowd control’ heeft de mobiele eenheid van de politie traangas gegooid in de menigte. “Ik was toen ook geraakt door traangas en ben gewoon blind gelopen naar Waterkant toe. Er waren wat mensen die me hebben begeleid.”

Thomas bevond zich vlak voor de soundtruck toen zaken begonnen te escaleren. Ze heeft zelf gezien hoe de eerste flessen en stenen werden gegooid, dat was het moment voor haar dat ze zich realiseerde dat het de mensen menens was. “De mensen werden kort daarna razend, er werden hekken omgegooid, het wachtershuisje bij DNA werd vernield en kort daarna bestormden ze het DNA-gebouw.” In alle chaos en bestorming van het DNA-gebouw liep Thomas met de menigte mee richting het terrein van DNA. “Want je moet alles vastleggen. Het eerste dat in me opkwam was ‘wat gebeurt er nu in ons land? Gebeurt dit echt?” Veel tijd kreeg zij niet om na te denken, maar ze bleef ondanks onzekerheid over de veiligheid toch vastleggen.

Bijna nog een tweede auto in brand

Het had even gescheeld of Fris haar auto was samen met de collega van Starnieuws, René Gomperts, ook in de fik gegooid. “Mijn auto stond niet ver van René en ik heb mijn auto weggehaald nadat ik twee keer door een paar mannen, die bezig waren vernieling te verrichten, gewaarschuwd was om de auto weg te halen”, zegt Fris. Er werden duidelijke signalen gegeven dat zij van daar weg moest. “Eentje heeft echt met zijn ogen duidelijk gezegd dat ik weg moet.” Ze gaf gehoor aan zijn waarschuwing en is toen gelijk in haar auto gesprongen en is meteen weggereden, maar terwijl ze wegreed, werd ze toch overvallen door een menigte die agressief op haar auto begon te slaan. “Een hele groep mannen heeft me aangevallen, ze sloegen heel hard op mijn ramen en ruiten. Ik was bang dat ze die aan diggelen zouden slaan. Maar ik bleef maar gas geven.” Terwijl de mannen met haar bezig waren, was tegelijkertijd het hoekhuis in brand gestoken. “Het was chaos.” Bij het wegrijden begreep ze dat Gomperts zijn auto in brand is gestoken.

Aanpak van de regering

Volgens La Rose heeft de regering in haar aanpak van de rellen gefaald. Er zijn uitspraken gedaan door de president tijdens de Nationale Assemblee en zelfs ook enkele politici. Het leek zijn inziens dat er een bepaalde vrees werd gewekt binnen de gemeenschap en dat men het zou afstraffen. “Integendeel, men heeft niet naar het volk geluisterd dat vele keren heeft aangegeven dat ze het niet redden en nauwelijks kunnen overleven. Ook als we naar de suïcide gevallen in onze samenleving kijken, lezen we dat er personen zelfmoord plegen en dat is een kleine indicatie dat het niet zo goed gaat.” Voor La Rose laat de communicatie en transparantie van de regering nog veel te wensen over waardoor er onnodige spanningen binnen de samenleving kwamen met als resultaat 17 februari als uitspatting. “Er is een constante ruis binnen de gemeenschap en dat heeft geleid tot de afloop van 17 februari.”

Ook Thomas is van mening de veiligheidsdiensten die dag hebben gefaald. Er was naar haar inziens niet eens genoeg bemanning aanwezig om de menigte onder controle te krijgen. Er moest voor haar meteen naar versterking worden geroepen om erger te voorkomen. “Want gebouwen zijn in brand gestoken en zijn vernield, ons DNA-gebouw is zelf bestormd. Er werd niet opgetreden hoe het zou moeten.” Ook de handreiking vanuit de regering naar de winkeliers die verliezen en schade hebben moeten ontberen van de plunderingen, was matig volgens Thomas. “De verliezen die ze hebben geleden hebben ze nooit terug gehad. De regering had het zeker beter kunnen aanpakken”, benadrukt Thomas.

Is Pakkitow verantwoordelijk?

Momenteel is er een rechtzaak gaande tegen Pakkitow. Het Openbaar Ministerie heeft onlangs 400 dagen gevangenisstraf geeist en willen hem verantwoordelijk stellen voor de misstanden van de bewuste dag. Het is voor Blankendal te zwaar om de activist verantwoordelijk te stellen voor de schade en de rellen van 17 februari. Naar zijns inziens is Pakkitow bekend dat hij juist vreedzame protestacties wil houden. “Hij roept nooit op om tot zaken over te gaan die tegen de wet zijn. Maar als men zegt dat hij verantwoordelijk is voor de rellen en uitspattingen, dan moeten we de lijn door trekken naar alle lagen van de samenleving. Van de laagste groep tot naar de regering en dat zij ook verantwoordelijk gehouden moeten worden voor zaken die ze verkeerd doen”, is de mening van Blankendal. Voor hem kan Pakkitow niet gezien worden als de inspirator van de rellen gehouden op 17 februari. “Ik was daar ter plekke, hij heeft meerdere malen opgeroepen om bepaalde handelingen niet te doen, maar mensen hebben misbruik gemaakt van de situatie. En ik denk niet dat hij [Pakkitow] dat heeft kunnen inzien.”

Om de activist verantwoordelijk te stellen voor de gebeurtenissen is voor La Rose niet zo zwart-wit. “Maar hoe je draait of keert, hij is mede verantwoordelijk omdat je een van de organisatoren bent geweest”, zegt La Rose. Over wie verder nu de schuld heeft of niet, kon hij niet zeggen. Toen er sprake was van een spanning tussen de truckchauffeur en de gewapende militairen, was La Rose in de binnenstad aan het verslaan tijdens de plunderingen. “De rechter heeft tot zover bepaalde uitspraken gedaan, maar vanuit mijn perspectief kan hij misschien toch deels verantwoordelijk worden gesteld.”

Thomas laat het voor de rechter om aan te geven of Pakkitow wel of niet verantwoordelijk gehouden moet worden voor wat er op 17 februari is gebeurd. “De zaak loopt nu, wanneer het is afgelopen zullen we horen wat het besluit is van de rechter. Ik volg het wel en heb zaken zelf meegemaakt, maar als hij als instigator gezien kan worden laat ik aan de rechter over”, stelt Thomas duidelijk.

Lessons learned voor de journalisten

Voor Fris heeft 17 februari haar geleerd om nog alerter te zijn. “Als ik terug moet blikken waren er echt momenten waar je even angstig was. Vooral toen de mannen op de auto begonnen te slaan, maar je leert nu dat als je in het veld gaat, je extra alert moet zijn.” Ook voor Thomas was dat de les die ze heeft geleerd. “Beter voorbereiden en eigenlijk alles verwachten en ook aan je eigen veiligheid denken.”

Voor Thomas die tevens voorzitter is van de Surinaamse Vereniging van Journalisten, was 17 februari duidelijk dat journalisten en autoriteiten in zulke omstandigheden beter in overleg met elkaar moeten zijn, wat mag en waar ze hun veiligheid kunnen garanderen. “Want als journalist kun je tijdens een rel niet gaan onderduiken, je moet zaken vastleggen en natuurlijk is dat de uitdaging hoe je zo goed verslag doet, terwijl het heel gevaarlijk is. Dat is risico van het vak”, zegt Thomas.