De geschiedenis laat zien dat misstanden grootschalig in de wereld hebben plaatsgevonden en zullen blijven voordoen. Misstanden zoals schendingen van mensen- en arbeidsrechten, milieuschade, corruptie, fraude en witwaspraktijken. Echter, er zijn enkelingen – zogenaamde klokkenluiders – die met alle risico voor schade voor hun persoonlijk leven ervoor kiezen op te staan om misstanden in organisaties, bij de overheid, in de samenleving, in de gehele wereld bloot te leggen en aan de kaak te stellen!
Parmin Singotiko heeft vanaf 1993 jarenlang gemeld, dat bauxietbedrijf Suralco met gevaarzetting voor milieu en volksgezondheid op onverantwoorde wijze industrieel afval heeft gestort . En hoe zou Suriname eruit hebben gezien zonder dat klokkenluiders bij de Surinaamse Postspaarbank in 2019 informatie buiten de organisatie zouden hebben gebracht met verstrekkende gevolgen voor onderliggende gerelateerde integriteitskwesties? Edward Snowden onthult in 2013 dat de Amerikaanse overheid afluisterprogramma’s op eigen burgers en andere burgers (massasurveillance) in de wereld toepast ; een spanningsveld tussen nationale veiligheid en individuele privacy. Hoewel generaties geboren na de ‘I have a dream speech’ van Martin Luther King Jr. de beroemde vrijheidsmars voor gelijkstelling van burgerrechten van zwarte mensen in 1963 in Amerika kennen en omarmen, is de internationale Black Lives Matter-beweging in 2013 uit noodzaak geboren! Het gaat om de bestrijding van racisme en anti-zwart geweld c.q. politiegeweld én de dringende eis dat de wereld het leven en de menselijkheid van zwarte mensen evenzeer waardeert als het leven en de menselijkheid van blanke mensen!
Klokkenluider
Wat doet een klokkenluider?
Evident is dat een klokkenluider een melding doet bij (redelijk vermoeden van) misstanden, waarbij eventueel een maatschappelijk belang aan de orde is. Deze voor de samenleving onmisbare individuen bekritiseren al dan niet anoniem illegaal handelen, onregelmatigheden of onrecht én luiden de klok. Wanneer zij de misstanden binnen de organisatie melden (stap 1) maar die geen gevolg geeft hieraan, gaan de klokkenluiders vaak naar buiten met de informatie. Bij het melden bij een externe instantie is het aan te bevelen dat wordt afgewogen wat de schade is versus het vermoeden van de misstand en de effectiviteit van de instantie, die de melding ontvangt (stap 2) . Tenslotte is het van essentieel belang in hoeverre de melder bescherming geniet tegen benadeling van zijn positie (stap 3). De melding kan namelijk vergelding en andere negatieve effecten voor diens gezondheid te weeg brengen.
Gevolgen van de melding voor de klokkenluider
Bij gebrek aan Surinaamse onderzoeksgegevens is gekeken naar de resultaten van het Nederlandse onderzoek van de Universiteit in Tilburg van 2001 . In deze vergelijkende studie wordt nagegaan in hoeverre klokkenluiders vaker last hebben van ernstige psychische gezondheidsproblemen dan andere bevolkingsgroepen in Nederland, namelijk: kankerpatiënten, personen met (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid, lichamelijk “gezonde” personen, en de algemene bevolking. De onderzoekers spraken met 27 Nederlandse klokkenluiders die misstanden hebben gemeld aan inspectiediensten of de media, nadat interne meldingen niets opleverden. Gebleken is dat klokkenluiders voornamelijk mannen van middelbare leeftijd zijn, die middle-management functies bekleden.
Uit de resultaten blijkt dat zo’n 80 procent van de klokkenluiders kampt met zeer negatieve effecten voor werk en inkomen, en bijna de helft van hen met zeer negatieve effecten voor het gezinsleven. Zo’n 45 procent kampt met bijzonder ernstige psychische klachten, zoals zeer ernstige angst- of depressiesymptomen. Bij klokkenluiders komen ernstige psychische klachten ruim zes keer zo vaak voor als bij mensen met dezelfde leeftijd, geslacht en andere demografische kenmerken.
Rechtsbescherming klokkenluider
Internationaal
In verscheidene landen waaronder de EU-lidstaten, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten zijn klokkenluiders juridisch beschermd. Daarnaast maken diverse NGO’s zich hard voor erkenning en bescherming van deze melders van onrechtvaardigheden . Verschillende EU-lidstaten hebben evenwel de deadline van de omzetting van de EU-richtlijn inzake klokkenluiders op 17 december 2021 in nationale regelgeving niet gehaald, waardoor slechts de minimum-vereisten van de richtlijn gelden voor de bescherming van klokkenluider . Ondanks wetgeving genieten klokkenluiders echter niet altijd daadwerkelijke bescherming en worden zij na het onthullen van misstanden soms aangeklaagd voor spionagepraktijken en vervolgd zoals bij Edward Snowden en oprichter Wikileaks Julian Assange.
Suriname
In artikel 8 van de Anti-corruptiewet , welke gericht is op preventie en bestrijding van corruptie in de publieke sector, zijn regels opgenomen ter bescherming van de klokkenluider. Deze wet dateert van september 2017, maar pas in september 2022 zijn personen voorgedragen om zitting te nemen in de Anti-corruptie Commissie, die mede belast zal zijn met bescherming van klokkenluiders en het doorgeleiden van meldingen naar de Procureur-generaal. Daarnaast zijn klokkenluiders in de private sector juridisch nog niet beschermd. Gelet op recente integriteitskwesties is het schrijnend te zien hoe in ons land wordt omgegaan met klokkenluiders.
Veilig digitaal uitwisselen
In dit tijdperk van digitale communicatie is het bieden van een veilige omgeving voor klokkenluiders om hun informatie te delen met de pers essentieel. Daarom is bescherming van klokkenluiders een belangrijke indicator bij diverse internationale organisaties die ijveren voor persvrijheid. Free Press Unlimited heeft via de software van GlobaLeaks toegankelijke platforms opgezet voor klokkenluiders. Desgewenst blijven klokkenluiders anoniem en kiezen met welke media en maatschappelijke organisaties zij hun informatie willen delen.
Conclusie
Misstanden worden soms uitsluitend geopenbaard dankzij de melding van klokkenluiders. Afname van misstanden waaronder corruptie, fraude en witwaspraktijken vereist bevordering van een cultuur waarbij integriteit en goed leiderschap centraal staan. Voor veilig melden van misstanden zijn praktisch uitvoerbare klokkenluidersregelingen zowel in de publieke als private sector en meldpunten noodzakelijk. Ook het op anonieme wijze verbinden van klokkenluiders aan de media door adequate software is essentieel. Ofschoon klokkenluiders het slachtoffer kunnen worden van repressie, vervolging en vergelding , wordt door transparantie en bekendmaken van informatie heldhaftig bijgedragen aan het bekritiseren van diverse machtsbelangen en beëindigen van misstanden in de wereld!
FFCSR (www.ffcsr.com)
[email protected]
