In de vroege ochtend van woensdag 28 februari heeft de gemeenschap van Powakka uit protest de verkeersweg die dwars door het dorp loopt, gebarricadeerd. Dit protest is meer dan een uiting van onvrede; het is een roep om actie tegen de jarenlange misleiding en het niet nakomen van afspraken door de overheid. Tegen alle regels in heeft er buitensporige en negatieve bemoeienis plaatsgevonden door de overheid bij de erkenning van het traditioneel gezag van Powakka, dat stelt de Vereniging van Inheemse Dorpshoofden in Suriname (VIDS), ook nog vanuit het hoogste niveau binnen de overheid. De jarenlange misleiding door de overheid, afspraken en toezeggingen die niet worden nagekomen door zowel de burgermoeder van het district Para, districtscommissaris (DC) Marlene Joden en vicepresident Brunswijk en de verregaande uitspraken en handelingen die nog steeds door het gewezen dorpshoofd, Patricia Sabajo, worden gedaan, zijn duidelijke voorbeelden van aantasting van de fundamentele rechten van Inheemse volken.
Het zelfbeschikkingsrecht, één van de Rechten van Inheemse Volken – zoals vastgelegd door de Verenigde Naties (UNDRIP) en geadopteerd door Suriname en ook is opgenomen in het verdrag over de Rechten van Inheemse Volken van de Organisatie van Amerikaans Staten(ADRIP) en mede in artikel 169 van de Conventie van de Internationale Labor Organisation (ILO 169) is vastgelegd – geeft onder meer aan dat Inheemse Volken hun eigen bestuursvorm mogen hanteren en de wijze van bestuur mag uitoefenen. In het Kali’na en Lokono vonnis van het Inter-Amerikaans Hof is Suriname ook veroordeeld om het recht op zelfbeschikking te respecteren en te waarborgen.
In Suriname begeleidt VIDS als traditioneel gezagsorgaan het traditioneel aanwijzen van een dorpsbestuur, dan wel het houden van een dorpsverkiezing dat de laatste jaren haar intrede heeft gedaan, en doet daarvan na afloop verslag aan de overheid. Het aangewezen of verkozen dorpsbestuur treedt traditioneel per direct aan als de traditionele bestuursautoriteit van het dorp. Handelingen zoals het verstrekken van een beschikking door de overheid is slechts een administratieve handeling van de overheid. De beschikking is heden ten dage noodzakelijk gebleken omdat andere actoren zoals politie en ondernemingen die beschikking nodig achten voor het zaken kunnen doen met het dorpsbestuur.
Door het niet verstrekken van de beschikking aan het traditioneel gezag van Powakka, die de bestuurswisseling zoals gebruikelijk door VIDS is gerapporteerd aan het Ministerie van Regionale Ontwikkeling en Sport (min. ROS), kan het traditioneel gezag van Powakka onder leiding van Sergio Sabajo niet alle handelingen plegen die bij zijn functioneren horen en wordt het dorp al meer dan drie jaren getraineerd. Zwaarwegender is dat niet alleen het volk van Powakka, maar het zelfbeschikkingsrecht van het totale Inheemse volk in Suriname ondermijnd wordt. Naar inziens van VIDS is het wel degelijk aan de overheid gelegen om deze ondermijning op te heffen en met respect om te gaan met de mensenrechten en vooral de collectieve rechten van Inheemse Volken.
In december 2020 was er een verkiezing in Powakka waarbij Sergio Sabajo werd verkozen tot dorpshoofd. Die verkiezing werd echter niet geaccepteerd door VIDS en OSIP (Organisatie van Samenwerkende Inheemsen van Para, Wanica en Commewijne) omdat het proces niet volgens de gangbare procedure van het traditioneel gezag heeft plaatsgevonden. Op 10 april 2021 werd tijdens een dorpsvergadering, waarbij aanwezig waren de vertegenwoordigers van VIDS, OSIP, commissariaat Para en DDOI, het besluit genomen dat er op korte termijn een aanwijzing zou plaatsvinden van een nieuw dorpsbestuur voor Powakka. Er is op dat moment geen protest aangetekend. Integendeel heeft het toenmalig dorpshoofd Patricia Sabajo aangegeven dat ze het proces in handen legde van OSIP en VIDS zodat zaken vlot konden verlopen. Er is daarna een aanwijzingscommissie ingesteld die onder leiding van OSIP/VIDS het proces ter hand zou nemen waaronder huis-aan-huis bezoeken om na te gaan wat de wens was van de dorpsbewoners over het te vormen bestuur. Een dergelijk consultatieproces is naar inzichten van het Traditioneel Gezag effectiever, inclusiever en duurzamer voor het aanwijzen van dorpsbesturen.
Na enige vertraging door de Covidpandemie, startte de aanwijzingscommissie van Powakka onder begeleiding van drie dorpshoofden van OSIP met de huis-aan-huis bezoeken. De gemeenschap gaf bij die bezoeken aan blij te zijn met de huis-aan-huis bezoeken, omdat ze op die manier beter gehoord kunnen
worden. Ook het gewezen dorpshoofd Patricia Sabajo heeft de dorpshoofden bij de huis-aan-huis bezoeken aangegeven blij te zijn met het proces. Het is dus vreemd dat het gewezen dorpshoofd Patricia Sabajo daarna protest aantekende, terwijl het proces samen met de gemeenschap van Powakka heeft plaatsgevonden. Op 3 oktober 2021 werd in een dorpsvergadering het nieuw bestuur onder leiding van Sergio Sabajo aangewezen in aanwezigheid van VIDS en OSIP en de directeur DDOI. Het collectief van een dorp bepaalt de richting van het dorp en niet een individu.
Vanaf het proces voor de aanwijzing in september 2021 heeft DC Marlene Joden, ondanks de aanwezigheid van functionarissen van het Commissariaat van Para in het proces en tijdens sleutelmomenten in Powakka, geweigerd om op de dag van de uitslag van het aanwijzingsproces, d.d. 3 oktober 2021, aanwezig te zijn en heeft hierbij ook verzuimd verslag uit te brengen naar de minister van ROS. Het uitblijven van dit verslag werd in eerste instantie gebruikt als reden door ROS dat de beschikkingen niet uitgereikt konden worden. Dit ondanks de aanwezigheid van DDOI-directeur Loreen Jubitana en de schriftelijke rapportages van VIDS aan het ministerie van ROS. Er volgden diverse gesprekken met de minister van ROS en de vicepresident in 2021 en 2022 en in 2023 met de president.
Het eerste gesprek met de Vicepresident (VP) vond plaats in Moengotapu op 3 december 2021. Hierbij had de VP DC Joden en functionaris Waldemar Jakaoemo, VIDS, OSIP, het nieuw aangewezen dorpsbestuur en het gewezen dorpsbestuur uitgenodigd om in bijzijn van zijn raad van ouderen deze kwestie te bespreken. Hierbij heeft VIDS steeds aangegeven dat ze achter het besluit van de gemeenschap van Powakka van 3 oktober 2021 staat, namelijk dat er een nieuw dorpsbestuur o.l.v. Sergio Sabajo is aangewezen. Verder werd de VP ook geïnformeerd dat de traditionele inwijding van het nieuw dorpsbestuur zou plaatsvinden op zaterdag 4 dec 2021, waarvoor de VP reeds een uitnodiging had ontvangen.
De VP gaf toen aan dat hij de inwijding zou bijwonen om in hoogst eigen persoon waar te nemen als de gemeenschap van Powakka achter de aanwijzing staat van het nieuw bestuur. “Als het werkelijk zo is dat een deel van de gemeenschap niet achter de aanwijzing staat, dan zal dit morgen bij de inwijding blijken”, zei hij. Met dit gezegd hebbende gingen partijen uit elkaar. Op 4 december 2021 was de VP echter verhinderd en was een afgevaardigde van zijn kabinet wel aanwezig. Volgens bekomen informatie heeft de afgevaardigde aangegeven dat de inwijding zonder onregelmatigheden heeft plaatsgevonden. De sfeer was feestelijk en er was geen moment protest hiertegen vanuit de gemeenschap. Dit werd ook beaamd door de aanwezige vertegenwoordigers van VIDS, OSIP en DDOI.
Ondanks de gehouden traditionele inwijding van het nieuw aangewezen bestuur van Powakka, bleef het uitreiken van de beschikking steeds uit. Op 21 februari 2022 heeft het VIDS bestuur in haar eerste ontmoeting met de VP in het nieuw jaar als agendapunt naar voren gebracht ‘afhandeling dorpsbestuur Powakka’. Hierbij gaf de VP aan dat het gewezen dorpshoofd had aangegeven dat ze wel mensen achter zich had, maar geen tijd had gekregen om ze te mobiliseren op de dag van de traditionele inwijding. De VP zei aan de VIDS-delegatie dat hij het gewezen dorpshoofd tot en met vrijdag 25 februari 2022 de ruimte wilde geven om een lijst te presenteren van bewoners die achter haar stonden en volgens haar niet de ruimte hadden gekregen om deel te nemen aan het
aanwijzingsproces. Als die informatie zou uitblijven of niet voldoen (bijvoorbeeld door ontbreken van familienaam e.a. informatie), dan zou de afhandeling van het Powakka dorpsbestuur verder plaatsvinden, namelijk het ondertekenen van hun beschikking door de ministervan ROS.
Het uitblijven van de beschikkingen leidde ertoe dat VIDS op 23 maart 2022 met een statement uitkwam: “Afkeuring inmenging overheid en politiek in traditioneel bestuur”. Hierin heeft VIDS benadrukt dat bestuurswisselingen een autonome, interne aangelegenheid van de gemeenschap zijn en de rol van het ministerie slechts het administratieve gedeelte van de beschikkingen voor de nieuwe dorpsbestuursleden op te maken en deze uit te reiken, maar niets inhoudelijks. Niet lang na deze statement werd een opmerkelijke stap gezet door Patricia Sabajo, namelijk: in april 2022 spande ze een kort geding aan tegen Sergio Sabajo en tegen VIDS. De uitspraak viel in het voordeel van Sergio Sabajo. Hiertegen heeft Patricia Sabajo via haar advocaat Steven Jakaoemo, hoger beroep aangetekend.
Inmiddels is deze kwestie ook aan de orde gesteld bij de gesprekken met de president en cluster van ministers na de gebeurtenissen van 2 mei 2023. Op 2 juni 2023 heeft de president kenbaar gemaakt dat hij advies van de jurist zou inwinnen om het vonnis van de rechter direct te laten uitvoeren, ongeacht het hoger beroep. Op de derde meeting op 16 juni 2023 was het advies reeds geformuleerd om in de vergadering medegedeeld te worden. ROS heeft meteen kenbaar gemaakt dat dit advies eerst intern zou worden doorgenomen en dat VIDS binnen twee weken informatie hierover zou ontvangen. Dit advies is echter nooit gedeeld met VIDS noch hebben de toegezegde vervolg vergaderingen plaatsgevonden tot op heden.
In januari 2024 hebben VIDS, OSIP en Powakka nogmaals een dringend beroep gedaan op de president en diens kabinet om het besluit voor erkenning van het aangewezen dorpsbestuur onder leiding van Sergio Sabajo nu uiteindelijk te formaliseren. Tweemaal zijn toezeggingen gedaan om binnen dezelfde week het antwoord gereed te hebben, maar die zijn uitgebleven. In tegendeel wordt de gemeenschap opnieuw gevraagd om geduld te betrachten en nu te wachten totdat de president terug is. Voor de gemeenschap van Powakka is de maat echter vol.
In de kern is de strijd van Powakka en andere Inheemse gemeenschappen een strijd voor gerechtigheid, erkenning en de onvervreemdbare rechten die ons als oorspronkelijke bewoners van het land toekomen. Het is een herinnering aan de noodzaak voor voortdurende inzet en dialoog om ervoor te zorgen dat de stem van Inheemse volken gehoord en gerespecteerd worden in Suriname. De eis voor erkenning van het traditioneel gezag van Powakka en erkenning van afgesproken traditionele processen en procedures, is niet alleen een lokale kwestie; het is een zaak van nationaal belang die de noodzaak onderstreept voor de overheid van Suriname om met respect en in overeenstemming met internationale verdragen om te gaan met de rechten van Inheemse volken. Het is tijd dat de overheid stappen onderneemt om de ondermijning van deze rechten te beëindigen en een pad voorwaarts te banen dat de waardigheid en rechten van alle rechten van alle Inheemse gemeenschappen in Suriname waarborgt.
