“Uit de schaduw van het diorama” vertolkt keerzijde geschiedenis plantage Kerkshoven

Deze historische tentoonstelling is tot stand gekomen door een samenwerking tussen het Nationaal Archief Suriname (NAS), het Valkhof Museum in Nederland en Museum Bakkie. Tijdens de tentoonstelling wordt een replica van het diorama, die plantage Kerkshoven in beeld brengt, aan het publiek getoond. Het is een mooi moment geweest voor de leerlingen van de Sint Bernadetteschool die samen met de ambassadeurs van Nederland en de Verenigde Staten van Amerika “plantage Kerkshoven aan de Warappakreek” hebben mogen waarnemen. Het originele diorama, dat in 1832 door de Surinaamse kunstenaar Gerrit Schouten is vervaardigd, is vereeuwigd in het Valkhof Museum in Nijmegen.

Nationale archivaris, tevens NAS-directeur, Rita Tjien Fooh, maakte het jonge team van historici werkzaam bij het NAS, een compliment voor hun bijdrage aan de tentoonstelling. Behalve het verhaal van Kerkshoven staan er ook verhalen van andere plantages aan de Warappakreek vermeld. Plantage Kerkshoven is rond 1745 aangelegd. Nadat Jan Abbekerk in 1745 overleed, erfde zijn dochter Johanna de plantage. Zij bleef niet in Suriname, maar ging naar Amsterdam. Vanaf dat moment was een directeur verantwoordelijk voor het beheer van de koffie- en katoenplantage. In 1823 was de plantage eigendom van Gerard de Putter, kleinzoon van Jan Abbekerk. Waarschijnlijk is het diorama van plantage Kerkshoven voor hem gemaakt, zodat hij in Nederland kon laten zien waar hij nou eigenlijk eigenaar van was. En misschien ook wel om mee te pronken. De plantage bleef tot de afschaffing van de slavernij in familieboezem. De laatste eigenaar was Cornelis Slaap. Zijn zoon Gerard Slaap schonk het diorama aan de gemeente Nijmegen.

Tegenwoordig kijken steeds meer mensen daar met heel andere ogen naar, want de kijkkast toont een plantage waar ongeveer 140 tot slaafgemaakte mensen gedwongen woonden en werkten. Hier stond Tjien Fooh bij stil. “We zijn die uitdaging aangegaan met het Valkhof Museum om het verhaal van plantage Kerkshoven te vertellen. Het gaat om het verhaal van de mensen. Het gaat niet om de bloeiende plantages en rijke plantage-eigenaren, maar om hoe de tot slaafgemaakten het oerwoud hebben bedwongen”, nuanceert de nationale archivaris. “Natuurlijk gaat het ook om het diorama van Gerrit Schouten. Dat is het decor, maar het gaat voornamelijk om het verhaal van de mensen die hebben gezwoegd en hun tranen en bloed hebben gegoten.”

Herontdekking erfgoed; musea slaan handen ineen

“Valkhof Museum wil bezoekers laten ervaren wat mensen al eeuwenlang tot mens maakt. Dit doen we door actuele vensters te bieden op universele kanten van ons bestaan: onze drijfveren, twijfels, emoties en talenten”, luidt de missie van het Nijmeegse museum. Directeur Hedwig Saam van het Nederlands museum zegt in gesprek met Key News dat de meerwaarde van de expositie is dat “het hele verhaal” wordt verteld. “Het gaat niet over de productie van de plantages of hoe ze eruitzagen, maar het gaat om de mensen die er werkten. Dat verhaal is toch niet zo vaak verteld. Het is heel belangrijk voor Suriname. Het gaat over je land, identiteit en geschiedenis.”

En precies naar die identiteit zocht Marsha Mormon. Die samen met haar partner Bas Spek uit het koude Nederland kwam om zich te vestigen in het tropische Suriname. Museum Bakkie is geboren uit de vastberaden zoektocht van Mormon naar haar afkomst. Het museum weerspiegelt de rijkdom van het verleden en de veerkracht van de toekomst. Marsha en Bas begonnen hun ontdekkingsreis in de archieven, waar ze de gouvernementsdocumenten vonden die de overdracht van de plantage Reynsfort aan Marsha’s voorouder bevestigden.

Deze historische vondst vormde de kern van een diepgaande interesse in het leven van haar voorouder, geboren in slavernij. Wat volgde was een opwindende expeditie door het landschap rondom Bakkie en de historische plantages langs de Warappakreek. De reis onthulde niet alleen verloren gegane verhalen, maar ook de immense veerkracht van de mensen die deze geschiedenis dragen. Plantage Bakkie, eens bijna vergeten en verwaarloosd, onderging een transformatie die begon in 2007 en tot op de dag van vandaag voortduurt. De investeringen hebben geleid tot de heropleving van Bakkie als een levendig en welvarend dorp, waar trotse inwoners hun erfgoed koesteren en een nieuwe toekomst opbouwen.

Het diorama “Kerkshoven” gemaakt door Schouten is de inspiratie geweest voor onder andere de houtloods wat nu een eetplek is geworden, Marsha haar voorouder is op plantage Kerkshoven geboren en zo is een stukje familiegeschiedenis vereeuwigd met de nieuwe loods in de stijl en kleuren van plantage Kerkshoven. In 2017 namen Marsha en Bas contact op met het Valkhof Museum in Nijmegen, waar ze wezen op de vergeten kijkkast die lange tijd in het depot van het museum lag opgeslagen, weg van het publieke oog. Hun inbreng benadrukte het belang van dit diorama als een essentieel middel om het verhaal van onze gedeelde geschiedenis te vertellen. Dit inzicht leidde tot een waardevolle samenwerking tussen de museummedewerkers en Marsha en Bas.

In 2023 onderging de kijkkast een grondige restauratie, gevolgd door de creatie van een replica van het diorama door Miniworld Rotterdam. Hierdoor kan het verhaal van plantage Kerkshoven op twee locaties worden verteld aan de hand van dit indrukwekkende diorama: zowel in Suriname als in Nederland. Door diepgaand onderzoek zijn nieuwe verhalen en perspectieven naar voren gekomen over de bewoners en hun alledaagse leven op de plantage. Het herleven van het diorama en het onderzoek zijn mede mogelijk gemaakt door bijdragen van Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar VriendenLoterij Restauratiefonds), DutchCulture, Mondriaan Fonds, Cultuurfonds en Stichting Wijjocha.