Het Overmars schandaal: krijgt voetbal het grooste #MeToo kerkhof?

Voetbal trilt op zijn grondvesten, nog niet erg zwaar, maar het trilt. En, het gaat erger worden. De oorzaak is, ‘mannen in de voetbalwereld die zich in en buiten de sport schuldig maken aan (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, met tot nu toe steeds vrouwelijke slachtoffers’. Het Surinaamse voetbal heeft al zijn portie #MeToo gehad, met een veroordeling. Met vier internationaal spraakmakende zaken in minder dan zes maanden, lijkt een beerput open te zijn gegaan. Krijgt voetbal, ooit een extreem mannelijk domein, het grootste #MeToo kerkhof?

Het schandaal rond Ajax directeur Marc Overmars is ingeslagen als een bom bij een aanzienlijk deel van de globale voetbalwereld. Er was gewoon niets dat waarschuwde dat dit mogelijk zat aan te komen; de klassieke suckerpunch. De reacties komen ook wel deels omdat Ajax, als relatieve dwerg, weer goed presteert tegen de reuzen van Europa en daar houden gemiddelde voetbalfans van. De club, die onder andere Johan Cruyff, Marco van Basten, Clarence Seedorf en Frenkie de Jong voortbracht, brengt weer brutaal en mooi voetbal, het soort waar fans van houden.

De man achter de wederopstanding, althans het voetbaltechnisch, transfer en bijbehorend financieel deel, was Overmars. Hij werd bewierookt voor het terugbrengen van Ajax in de top van Europa. Clubs met veel, heel veel meer geld dan Ajax wilden hem aantrekken. De perfecte man om het voetbaltechnisch deel te leiden. Beloftes van de hoogst mogelijke salarissen konden Overmars echter niet losweken bij de trots van Amsterdam. Zijn leven bij Ajax was perfect, Ajax was perfect. Geen gedoe en drama met spelers, de huidige coach past honderd procent bij de club en heeft tot zijn beschikking een reeks jonge talenten waar de club tientallen miljoenen aan verdient.

Ajax was bovendien, als club, incidenten met racisme en MeToo dramas die zich overal sinds 2019 aan het afspelen zijn, bespaard gebleven. Direct na de onthullingen over misstanden bij The Voice of Holland moesten ze bij de Amsterdamse club vast gedacht hebben “gelukkig zijn wij het niet”. Maar wat daar was gebeurd, zette Ajax algemeen directeur Edwin van de Sar wel aan een mail te sturen naar het personeel van de club, met de aanmoediging om seksueel- en ander soort grensoverschrijdend gedrag te melden bij aangewezen vertrouwenspersonen. Daarmee kwam er schijnbaar vanuit het niets, een keihard en schokkend einde aan het ‘perfecte’ imago van Ajax, en van Overmars. Het wordt mogelijk nog een stuk erger nu wordt onderzocht of hij een levenslange verbanning uit The Beautiful Game moet krijgen. Dus helemaal over en uit.

Continu presteren

De kwestie Overmars is het vierde spraakmakende geval van seksueel/huiselijk geweld en/of grensoverschrijdend gedrag sinds juli 2021. De overige drie betreft spelers die uitkomen in de Engelse Premier League. Wat de kwestie Overmars apart maakt, is dat het hier betreft een 48-jarige (!) ex-profvoetballer, directeur van een topclub, iemand in een machtspositie die niet slechts één keer in de fout is gegaan. Het gaat om uiterst scheef gedrag dat over een langere periode kon plaatsvinden. De vraag die in dit soort kwesties bij veel mensen opkomt is: ‘hoe had iemand als Overmars niet kunnen overzien dat hij ooit eens in de problemen zou komen? Wat maakt dat een man, die topprestaties neerzet vanuit zijn functie, iemand die altijd vooruit moet kijken en denken en vooral verantwoordelijk moet handelen, blijkbaar totaal blind is geworden voor alle mogelijke gevaren en potentiële schade die kunnen komen met zijn gedrag naar vrouwen in zijn directe werkomgeving? Toen hij als tiener doorbrak bij Ajax in 1992, was Overmars nog een verlegen jochie.

In een interview rond die periode, vertelde hij nog dat zijn toenmalig ploeggenoot, ex-international en ex-Oranje coach Frank de Boer altijd vervelende opmerkingen maakte over het feit dat hij geen meisje meenam als de spelers samen uitgingen. Overmars gaf toen aan dat hij geen druk voelde om een relatie te beginnen en dat hij zich een beetje stoorde aan de opmerkingen van teamgenoten. Wie dat interview kent, kan misschien moeilijk dat verlegen jochie koppelen aan het roofdier dat Overmars schijnt te zijn geworden in de 30 jaren die daarna volgden. Wat ging er fout? De antwoorden zitten eigenlijk opgesloten in voetbal zelf. Bij (prof)voetbal, zoals bij sport in het algemeen, draait het om prestatie, kracht, snelheid, lef, creativiteit, uithoudingsvermogen en mentale weerbaarheid van vaak jonge individuen.

Op de training worden zulke spelers elke dag weer onder druk gezet het maximale uit zichzelf te halen en het te laten zien. Er is altijd strijd, altijd competitie en altijd de mogelijkheid dat je verliest. Stoer gedrag en een macho cultuur zijn waarschijnlijk logische gevolgen van leven onder zulke omstandigheden. Maar, wie succes heeft, wordt beloond met geld, miljoenen, roem, luxe en ja, met vrouwen. Die worden vaak op verzoek van spelers zelf geregeld. Linksom of rechtsom, aantrekkelijke vrouwen die zich willen laten veroveren, komen automatisch waar het succes is, dat is van alle tijden. Het is een onderdeel van de opwaartse spiraal waar talenten in terecht kunnen en moeten komen.

Opjutten

Deze onophoudelijke druk, op jonge jongens in dit geval, om te presteren en de beste te zijn, heeft invloed op de fysieke en mentale gezondheid. Jongens van 15, 16, 18 jaar worden constant opgejut om, desnoods, een ‘beest’ te worden. Maar, ze moeten na afloop van een training of wedstrijd wel correct staan en het rolmodel zijn. Dat is belangrijk voor zijn marktwaarde. De grote talenten staan al jong centraal in de media, ze worden overal herkent en kunnen bijna nergens anoniem naar toe om de wereld, en zichzelf te leren kennen. Waar, wanneer en hoe kunnen zij ontladen, normaal zijn? Niemand die echt bezig lijkt met deze vraag.

Het is niet moeilijk te raden dat het meer dan eens fout gaat met jonge talenten. Sommigen raken aan de drugs of drank, zoals Adriano een Braziliaans toptalent die na de dood van zijn vader afgleed en nooit meer herstelde. Of, ze gaan gokken, zoals Wayne Rooney, ex-Engeland international. Profclubs weten dat het regelmatig fout gaat. Daarom zien ze bij die organisaties graag dat hun jonge talenten zich zo snel mogelijk koppelen aan een bepaalde vrouw. Dat is iets wat bewust gestimuleerd wordt, omdat ze bij clubs weten dat de kans op verleidingen en uitspattingen hoog is, bij de ene nog meer dan bij de andere.

Clubs moeten goed zorgen voor hun grote investering, waar in sommige gevallen tientallen miljoenen voor is betaald, of mee kan worden verdiend. Profclubs kiezen ook sneller voor een groot talent dat jong trouwt of een vaste relatie heeft. Op jonge leeftijd kinderen hebben, werkt vaak ook positief omdat kinderen een kalmerende, stabiliserende invloed hebben en dat werkt weer positief op de carrière en prestaties van de speler en dus ook hun marktwaarde. Of dat, vanuit het perspectief van de spelers, duurzaam is, is een tweede. Ruud Gullit, Frank Rijkaard, Wesley Sneijder en Rafael van der Vaart, Patrick Kluivert, om het even te houden op Nederlandse voetballers, zijn allemaal gescheiden van de vrouwen waar zij mee trouwden aan het begin van hun carrières. Dat geldt voor veel meer voetballers.

Fergie’s regels

In 2020 werden de jonge Engelse sterren Phil Foden (21, Manchester City) en Mason Greenwood (20, Manchester United) door de trainer van de Engelse nationale selectie naar huis gestuurd. Zij hadden tijdens een trainingskamp, in verband met een uitwedstrijd tegen Ijsland, een employee van hun hotel betaald om lokale vrouwen naar hun kamer te brengen. Het gebeurde bovendien terwijl de ploeg in een Covid-bubbel zat. Greenwood en Foden hadden, ten tijde van het incident, serieuze relaties en in het geval van Foden, ook een kind. Greenwood is nu in de problemen voor vermeende mishandeling en verkrachting van zijn vriendin.

Uitspattingen met vrouwen gebeuren aan de lopende band in het prof circuit. De grote talenten verdienen op jonge leeftijd al miljoenen, worden op hun wenken bediend en kunnen bijna elke vrouw krijgen. ‘Neen’ horen ze zeer zelden. Sir Alex Ferguson, Fergie, stond in zijn 27 jaren als manager van Manchester United bekend om zijn strakke regels voor jonge voetballers. Spelers onder 23 jaar mochten geen sportauto bezitten, ongeacht of ze het geld hadden tien van zulke auto’s te kopen. Ze mochten geen tatoeages zetten en geen opvallende kapsels dragen. Die zaken werden in het contract vastgelegd.

Ferguson stelde deze eisen omdat hij zich ervan bewust was dat het belangrijk was om ‘zijn’ jongemannen, te beschermen, vooral tegen zichzelf. Hij wist ook dat er genoeg vrouwen rondliepen die bewust seks met jonge, bekende voetballers uitlokken om daarna zo een speler af te persen of te chanteren. Ferguson’s beleid was niet populair, maar werkte wel. Hij kreeg ook nog zijn gelijk toen Portugees international Cristiano Ronaldo, nadat hij 23 was geworden, een Ferrari kocht om zijn ‘volwassenheid’ als speler van Manu te vieren. Ronaldo had de auto nauwelijks toen hij die kapot reed bij een eenzijdig verkeersongeval. CR7 had controle verloren toen hij met hoge snelheid scheurde over een weg. Dat hij het ongeval zonder letsel overleefde, was volgens experts een wonder. Of misschien waren het de veiligheidsstandaarden van Ferrari die Ronaldo’s leven en gezondheid redden.

Vrouwen verboden

Een andere mogelijke verklaring voor wat zich nu (nog) in langzaam tempo aan het voltrekken is, is het duister verleden dat voetbal heeft als het gaat om vrouwen. Het eerste voetbal WK voor vrouwen werd in 1991 gehouden, pas 31 jaar geleden. Maar, vrouwenvoetbal bestond toen in feite al ongeveer een eeuw, iets wat relatief weinig voetbalfans weten. Wat gebeurde in Engeland, leidend in de ontwikkeling van de voetbalsport in de 20ste eeuw, is een indicatie van wat zich in de voetbalwereld heeft afgespeeld. Eind 19e eeuw richtte een vrouw, onder het pseudoniem Netty Honeyball, de British Ladies Football Club op.

Vrouwenvoetbalwedstrijden werden snel populaire evenementen wat voor ontwikkeling van de sport zorgde, zonder dat het mannenvoetbal daar last van had. Deze groei bereikte zijn piek op 26 december 1920. Op die dag organiseerde de club Dick, Kerr’s Ladies een wedstrijd in Goodison Park, tot vandaag nog de thuishaven van Premier League club Everton. Er kwamen maar liefst 53.000 bezoekers, een aantal dat nog nooit op de been was gebracht, ook niet voor een mannenvoetbalwedstrijd. De Engelse Voetbalbond, toen een honderd procent mannen bolwerk, was niet blij met deze ontwikkeling en een jaar later, werd vrouwenvoetbal verboden.

Voetbal was volgens de bond ‘zeer ongeschikt voor vrouwen’ en dat verbod bleef 50 jaar lang staan. Toen officieel de deur weer openging voor vrouwen was het niet van harte, er werd niets gedaan om het vrouwenvoetbal te ondersteunen. Deze stiefmoederlijke behandeling van het vrouwenvoetbal, ook door de media, is nog duidelijk aanwezig in de meeste landen, ook in Suriname. Na het opheffen van het verbod voor vrouwenvoetbal werd deze sport gedoogd, niet omarmd.

Toen ontstond ook de sfeer die er nog steeds hangt rond mannenvoetbal en die omschreven kan worden als volgt: ‘wij willen eigenlijk geen vrouwen in het voetbal, maar als jullie er toch willen zijn, hou er dan rekening mee dat wij ons niet zullen aanpassen aan jou’. Verhalen van vrouwelijke verslaggevers die tijdens interviews, na wedstrijden, werden lastiggevallen door spelers en zelfs club officials waren heel lang ‘normaal’. Er zijn zelfs gevallen bekend van vrouwelijke verslaggevers, die in de kleedkamer, na wedstrijden, interviews moesten doen met spelers die opzettelijk spiernaakt erbij stonden. Het komt neer op ‘onze wereld, onze regels. Kan je er niet tegen, blijf weg’.

Meer rotzooi

De wij-zijn-hier-de-baas cultuur in voetbal was mogelijk wat Overmars de das omdeed. Immers, jong geleerd, is oud gedaan. De vrouwen bij de club hadden zelf ervoor gekozen zich te begeven, en te werken in een mannenwereld waar mannenregels gelden, dus mogen zij niet klagen wanneer mannen, mannen zijn. En, als je een aantrekkelijke vrouw bent in die wereld, gaat er op je gejaagd worden, op alle mogelijke manieren, dus ‘leer er maar mee te leven’. Dat de vrouwen, op wie Overmars joeg met dickpicks, ongewenste aanrakingen en grensoverschrijdende berichten, niet vertelden wat hen overkwam, is waarschijnlijk ook ingegeven door de regels die ‘horen’ bij het leven in de wereld van extreme mannelijkheid.

Deskundigen verwachten dat er meer onthullingen zullen volgen. Algemeen bestaat ook de indruk dat anderen bij Ajax moeten hebben afgeweten van wat Overmars deed. Die deden en zeiden niets, mogelijk uit angst, of omdat ze zich aan hetzelfde bezondigd hebben. Er komt mogelijk gauw een ander hoofdstuk in het Overmars-Ajax verhaal, of een totaal nieuw schandaal bij een andere club. Voetbal is groot, erg groot. 3.5 miljard mensen op aarde zien zichzelf als voetbalfan, wat deze sport de grootste maakt in de wereld.

Het is makkelijk te raden dat in zo een grote wereld, waar zaken tot in het extreme worden doorgezet, er ook veel misstanden moeten zijn. Alleen op basis van deze cijfers is het dus helemaal mogelijk dat de grootste sport op aarde, het grootste #MeToo slagveld en bijbehorend kerkhof krijgt.
In een kader plaatsen: een lijst van de meest recente gevallen van vermeend grensoverschrijdend gedrag door voetballers. Het gaat in deze voornamelijk om gevallen van bekende spelers bij bekende clubs.

2009: kort voor zijn dure transfer van Manchester United naar Real Madrid wordt Cristiano Ronaldo beschuldigd door een Amerikaanse vrouw van verkrachting. Deze kwestie wordt op aandringen van Real Madrid in eerste instantie afgehandeld met een betaling aan de vrouw van US dollars 375.000 maar in 2018 vraagt ze om heropening van de zaak. Dat verzoek wordt in 2021 afgewezen. Ronaldo ontkent de verkrachting en zegt dat hij en de vrouw met wederzijdse instemming seks hebben gehad.
2014: 2 Franse voetballers Karim Benzema en Franck Ribéry worden beschuldigd van en vervolgd voor vermeende seks met een minderjarige prostituee. Ze worden vrijgesproken.
2018: de trainer van een Surinaamse vrouwenvoetbalclub wordt aangehouden op verdenking van seksueel contact met een 14-jarige speelster. De trainer ontkent de beschuldigingen maar wordt uiteindelijk in 2021 veroordeeld.
2019: een Braziliaanse vrouw beschuldigt de Braziliaanse voetbal ster Neymar van verkrachting. Neymar had haar laten overvliegen uit Brazilië naar Parijs waar Neymar in dienst is van Paris Saint Germain. Deze zaak wordt wegens gebrek gestopt.
Juli 2021: De IJslandse international Gilfy Sigurdsson, officieel nog steeds speler van Everton in Engeland wordt aangehouden voor het belagen van een toen nog minderjarige vrouw. Het onderzoek loopt nog.
September 2021: Benjamin Mendy, speler van Frankrijk en van het Engelse Manchester City wordt aangehouden door de politie nadat hij wordt beschuldigd van zeven gevallen van aanranding en verkrachting. Zijn zaak moet nog voor de rechter verschijnen.
Februari 2022: Marc Overmars moet Ajax per direct verlaten na beschuldigingen van grensoverschrijdend gedrag.